Sytuacja epidemiologiczna w Polsce po 2010 roku

Zakażenia HIV Od początku 2010 roku do końca roku 2013 w Polsce rozpoznano 4 166 zakażeń HIV, w tym w samym roku 2013 rozpoznano prawie 1000 nowych zakażeń HIV (999 przypadków zarejestrowanych do końca 31.12.2013 r.). Biorąc pod uwagę opóźnienia w zgłaszaniu nowo rozpoznanych zakażeń HIV obserwowane w poprzedzających latach, należy oczekiwać, że co najmniej 20% zakażeń rozpoznanych w roku 2013 zostanie zgłoszonych z opóźnieniem. Z tego powodu przypuszczalnie jeszcze ok. 200 nowych rozpoznań z 2013 r. zostanie zgłoszonych już w 2014 r. i dlatego ostateczna liczba nowo wykrytych zakażeń HIV w 2013 r. prawdopodobnie jeszcze istotnie wzrośnie.

Średni wskaźnik nowo wykrywanych zakażeń HIV w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w Polsce w latach 2010–2013 wynosił 2,7 na 100 tys. mieszkańców rocznie. Najwyższy wskaźnik (2,9 na 100 tys. mieszkańców) odnotowano w roku 2011.

W latach 2010–2013 zdecydowana większość rozpoznanych zakażeń HIV dotyczyła mężczyzn (ponad 80% przypadków) oraz młodych dorosłych w wieku 20–39 lat (71% zakażeń). Również wskaźnik nowo wykrytych zakażeń HIV w tej grupie wiekowej wykazuje tendencję wzrostową między rokiem 2010 a rokiem 2013 o 17,6% w grupie 20–29 lat oraz o 5% w grupie 30–39 lat (Ryc.1).


Ryc. 1 Wskaźnik nowo wykrytych zakażeń HIV na 100 tys. mieszkańców w poszczególnych grupach wiekowych

Zakażenia u osób poniżej 20 r.ż. stanowiły około 2% wszystkich rozpoznanych zakażeń HIV, z czego zakażenia wśród nastolatków stanowiły prawie 64%, a pozostałe dotyczyły dzieci zakażonych od matek (27 przypadków).

Średni wskaźnik zakażeń w grupie mężczyzn w latach 2010–2013 wynosił 4,57 na 100 tys. mężczyzn, a w grupie kobiet 0,76 na 100 tys. kobiet. Wartości wskaźników w kolejnych latach, tj. między rokiem 2010 a 2013 wśród kobiet kształtowały się na zbliżonym poziomie (między 0,67 a 0,80), natomiast wśród mężczyzn nastąpił wzrost z 3,87 na 100 tys. mieszkańców w roku 2010 do 4,58 na 100 tys. mieszkańców w roku 2013.

Wskaźniki nowo wykrywanych zakażeń w odniesieniu do liczby mieszkańców różnią się istotnie pomiędzy poszczególnymi województwami (Ryc. 2). W ostatnich dwóch latach były one szczególnie wysokie w województwie mazowieckim (5,1 na 100 tys. mieszkańców) i dolnośląskim (4,1 na 100 tys. mieszkańców). Natomiast największy wzrost, o ponad 100%, nastąpił w województwie podkarpackim, a prawie o połowę wzrosły wskaźniki nowo wykrytych zakażeń w województwach: lubelskim, małopolskim i zachodniopomorskim. W roku 2013 wskaźnik zakażeń powyżej 3 przypadków na 100 tys. ludności odnotowano w województwach: dolnośląskim (4,50), mazowieckim (3,82) oraz wielkopolskim (3,03).


Ryc. 2 Wskaźnik nowo wykrytych zakażeń HIV na 100 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach

Główną drogą zakażeń HIV były ryzykowne kontakty seksualne, w tym zakażenia wśród osób heteroseksualnych stanowiły 8,7% wszystkich rozpoznanych przypadków zakażenia HIV w latach 2010–2013, natomiast zakażenia wśród mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami stanowiły 25,1% wszystkich zakażeń HIV rozpoznanych w tym okresie. Wykluczając brak danych na temat prawdopodobnej drogi zakażenia HIV (stanowiący średnio rocznie około 61% wszystkich nowo rozpoznanych zakażeń), tylko w roku 2013 zakażenia wśród MSM stanowiły ponad 67% wszystkich zakażeń HIV ze znaną drogą transmisji wirusa (Ryc. 3). Również w tej populacji nastąpił największy wzrost liczby zakażeń między rokiem 2010 a kolejnymi latami. Wzrost liczby zakażeń między rokiem 2010 a średnią z kolejnych trzech lat wynosił ponad 82%.


Ryc. 3 Droga transmisji zakażenia HIV w latach 2010–2013 (z wykluczeniem braków danych na temat prawdopodobnej drogi zakażenia HIV)

Najwyższe wskaźniki nowo wykrytych zakażeń w populacji MSM w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców (mężczyzn powyżej 16 r.ż.) stwierdzono w województwie mazowieckim (5,03 przypadków na 100 tys. mieszkańców) oraz w województwie wielkopolskim – 3,12 na 100 tys. mieszkańców. Zakażenia wśród MSM najczęściej dotyczyły młodych mężczyzn, w wieku 25–39 lat (70% wszystkich zakażeń HIV w grupie MSM).

Niepokojącym zjawiskiem jest utrzymująca się na wysokim poziomie liczba zbyt późno wykrytych zakażeń, prawie równocześnie z rozpoznaniem chorób wskaźnikowych AIDS, co świadczy o wciąż zbyt niskim poziomie testowania w kierunku HIV w Polsce. 9% nowych zakażeń HIV wykryto dopiero podczas diagnostyki w kierunku AIDS.

Zachorowania na AIDS i zgony osób chorych na AIDS W ostatnich czterech latach średnia liczba zachorowań na AIDS w Polsce wynosiła 164 przypadki, natomiast w ostatnim roku liczba dotychczas zgłoszonych zachorowań na AIDS wyniosła 143 przypadki. W ostatnich latach obserwowano tendencję spadkową. Częściej zachorowania stwierdzano w grupie mężczyzn (77%), a ponad połowa zachorowań występowała u ludzi młodych do 30 r.ż. (56,7%).

Średni wskaźnik zachorowań na AIDS w latach 2010–2013 wynosił 0,43 na 100 tys. mieszkańców, w tym najwyższy wskaźnik odnotowano w województwie dolnośląskim (1,2 na 100 tys. mieszkańców). Wzrost zachorowań odnotowano w województwie śląskim (ponad 25%) i zachodniopomorskim (ponad 50%), natomiast największy spadek liczby nowo rozpoznanych zachorowań na AIDS (ponad 95%) odnotowano w województwie lubuskim.


Ryc. 4 Czas między stwierdzeniem zakażenia HIV a rozpoznaniem zachorowania na AIDS

Zachorowania na AIDS w większości (56%) dotyczą osób, które nie wiedziały wcześniej, że były zakażone wirusem HIV (Ryc. 4). Dlatego prawdopodobnie od początku roku 2010 nie zmieniła się liczba osób chorych na AIDS, u których podjęto próbę wdrożenia leczenia antyretrowirusowego przed rozpoznaniem chorób wskaźnikowych AIDS. W latach 2010–2013 osoby, które nie były leczone przed rozpoznaniem AIDS, stanowiły około 73% wszystkich zachorowań na AIDS. W grupie osób z rozpoznanym wcześniej zakażeniem HIV ten odsetek kształtował się na poziomie 26%.

Średnia liczba zgonów osób chorych na AIDS od roku 2010 do roku 2013 wyniosła 53 przypadki rocznie, w tym w roku 2013 do końca grudnia zarejestrowano 36 zgonów osób chorych na AIDS (25 mężczyzn i 11 kobiet chorych na AIDS). Najwięcej przypadków śmiertelnych zarejestrowano w grupie wiekowej 30–49 lat – ponad 61% wszystkich zgonów wśród osób chorych na AIDS. Ponad połowa wszystkich zgonów (53,3%) stwierdzonych w roku 2013 dotyczyła osób, u których AIDS rozpoznano w czasie nie dłuższym niż 1 rok od zakażenia HIV.

Marta Niedźwiedzka-Stadnik, Magdalena Rosińska
Zakład Epidemiologii
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny

Powyższy tekst pochodzi z kwartalnika Krajowego Centrum ds. AIDS „Kontra” Nr 1 (59) / 2014